–Vit valdu ikki IVF. Vit vórðu kastað út í tað.

Soleiðis greiðir Rúna á Steinamørk frá, sum eftir at hava roynt at gerast mamma í fleiri ár fekk hjálp gjøgnum IVF. Tá ið hon og maður hennara, Ingi á Steinamørk, fluttu heim aftur til Føroya í 2016 eftir at hava lisið í Danmark, høvdu tey roynt at gerast foreldur í trý ár. Tað hevði ikki eydnast teimum. Tí fór Rúna til lækna og fekk ávísing til gynækolog. Á leið eitt ár seinni slapp hon framat hjá gynækologi á Landssjúkrahúsinum.

–Læknin hugdi gjøgnum skjølini og sá, at vit høvdu roynt leingi, og hon sendi okkum beinleiðis í IVF-viðgerð. Gott! hugsaði eg tá, tí eg jú slapp beinleiðis til eyðsýndu loysnina. Nú hugsi eg, at tað var løgið, at læknin einki annað kannaði, enn um tað var blokada í eggjaleiðarunum, áðrenn eg varð send í so drúgva viðgerð. Aðrir læknar hava síðan fortalt mær, at orsøkin til, at eg ikki gjørdist við barn, var, at eg, av tí at eg havi PCO, ikki fái eggloysn. 

Brennandi ynski um at gerast mamma

–Tað er ógvuliga hart ikki at fáa barnið, tú ynskir tær, sigur Rúna umhugsin. Hon hevði ikki hendan mammu-dreymin frá tí, at hon var heilt ung, men hon fekk hann knappliga, eftir at hon og maðurin funnu saman.

–Knappliga tendraði okkurt í heilanum, tá eg var eini 22-23 ár, og eg fekk eitt brennandi ynski um at fáa eitt barn. Tað var sum eitt instinkt, og vit fóru tá at royna - men einki hendi. Fyrstu árini var tað hart og sárandi, men sum árini gingu, fór tað eisini at ávirka meg nógv sálarliga.

– Tað var hart at síggja øll hini fáa sítt brennandi ynski uppfylt, meðan eg ikki fekk tað. Tíbetur ávirkaði barnloysi ikki parlagið hjá okkum. Tað veit eg, at tað kann gera hjá fleiri. Eg haldi, at tað er tí, at eg og maðurin bæði eru ógvuliga opin og tosa saman um alt. Men eg hevði nógvar keðiligar tankar um, at av tí, at eg ikki gjørdist við barn, so var eg ikki nóg feminin og ikki ein 'ordilig' kvinna, sigur Rúna frá um kensluliga russjibanan hon var í hesa tíðina.

At fáa IVF
Í trý ár royndu Rúna og maðurin at fáa eitt barn, áðrenn tey fóru til kommunulæknan. So gekk eitt ár aftrat, áðrenn tey sluppu framat hjá gynækologinum, og so skuldi á leið eitt ár ganga aftrat, áðrenn tey endiliga fingu hjálpina, tey bíðaðu eftir.

–Tá ið eg hevði bíðað í eitt hálvt ár, setti eg meg í samband við Landssjúkrahúsið, tí eg einki hevði hoyrt frá klinikkini í Íslandi. Tá høvdu tey á Landssjúkrahúsinum ikki sent pappírini hjá mær avstað. Eg var dottin ímillum. Pappírini vórðu síðan send, men so gekk næstan eitt hálvt áraftrat, áðrenn eg slapp framat í Íslandi í 2018, greiðir hon frá.

–Eg vil ráða øllum, sum stríðast við fertilitetin, at fara til læknan skjótast gjørligt, tí tað tekur so langa tíð at sleppa framat, leggur hon aftrat. 

Loksins, eftir at hava roynt at gerast foreldur í fimm ár, sótu Rúna og maður hennara í klinikkini í Reykjavík. Tey vórðu bæði kannað, og so vórðu eggini hjá Rúnu heystað inni í eggjastokkinum - tað kravdi, at hon fekk fleiri sproytur.

–Í hesi klinikkini ynsktu tey, at kvinnan hevði natúrliga eggloysn, tá eggið varð sett upp. Eg fekk nakrar sproytur, sum búnaðu eggini, og so fekk eg eina aðra sproytu, sum útloysti eggloysnina. Eftirfylgjandi havi eg hugsað, at viðgerðin hevði kunnað endað har, og at vit sjálvi kundu roynt, eftir at eg hevði eggloysn. Tað gjørdi hon so ikki, og eg havi fingið at vita, at orsøkin til tað var, at vit í Føroyum ikki hava fertilitetslæknar, sum hava heimild til at ráðgeva um fertilitet. Tí kundi eg ikki sleppast úr hondunum á íslendsku læknunum, sigur Rúna umhugsin frá.

–Fimm egg vóðu tikin úr, tvey kundu ikki brúkast, og trý vórðu ísádd. Eitt varð sett upp, og hini bæði vórðu fryst.

 Hvussu kendist tað kropsliga?

–Eg hevði lisið nógv um IVF, áðrenn vit fóru í gongd, og eg visti tí, at tað fór at verða hart, og at eg óivað fór at ávirkast kropsliga og sálarliga, hóast eg ikki visti, júst hvussu tað fór at merkjast.

–Eg fekk fleri sproytur um dagin í eina viku. Fyrst fekk eg sproytur, sum stimuleraðu eggini, og síðan fekk eg sproytur, sum útloystu eggini. Eg kendi meg tó ógvuliga troytta, og eg bólgnaði upp um búkin. Eggjastokkarnir vuksu báðir nógv, tí har vóru so nógv egg. Tað er eymt. Bæði kropsliga, men eisini sálarliga, tí tað er altso sárt, tá tað eru so mong fólk, sum gera so nógv við teg.

Tað eydnaðist Rúnu at gerast við barn eftir fyrstu IVF-royndina. Tíverri misti hon tað barnið, eftir at hon í desember í 2018 var komin 12 vikur í viðgongutíðini.

–Eg føldi, at hetta barnið var ein gáva frá Gudi. Vit høvdu roynt í fimm ár tá. Eg var komin forbí hasar 12 vikurnar og helt, at alt nú var trygt. Vónirnar vóru høgar. Tá ið vit mistu, vórðu vit fullkomiliga vónbrotin, sigur hon still. Tað tók Rúnu og Inga rúma tíð at koma seg eftir hendan missin; men í februar í 2020, 14 mánaðir eftir at hon hevði mist, sat hon aftur í klinikkini í Íslandi. Knappliga, meðan hon var har, fekk hon menstruatiónina - tvær vikur ov tíðliga. So hóast gitna eggið var tiðnað, so bar ikki til atseta tað upp tá, og tí varð tað fryst aftur. Hon fekk boð um at koma aftur, tá hon aftur átti at hava eggloysn, men hetta var júst um tað mundið, tá ið korona-virusið gjørdi um seg, so tann ætlanin helt ikki.

–Í apríl sama árið varð eg tó við barn, uttan IVF-hjálp, sigur hon smílandi.

Hvussu ber tað til?

–Tað er ikki nøkur ordilig frágreiðing uppá, hvussu eg kundi gerast við barn natúrliga tá. Men tað kann vera, at sproyturnar, eg fekk, sum settu eggloysnina í gongd, hava verið verandi í kroppinum, og kroppurin tí hevur megnað at havt eggloysn, sigur hon og smílist aftur.

–Eg vil ikki rationalisera tað, tí sama hvussu tað hendi, so var tað ein gáva frá Gudi. Róar er okkara undurbarn. Hann er ein deiligur, glaður trý ára gamal drongur nú, sigur hon avgjørd. 

Og nú ert tú við barn aftur?

–Ja, fyrst í ár royndu vit IVF aftur fyri aðru ferð, og tað eydnaðist okkum aftur at gerast við barn, sigur Rúna og nertur eymliga við búkin. Hesu ferð kendi hon tilgongdina, og hon visti, hvussu stressandi øll samskipanin og fyrireikingin fór at verða, og tí segði hon heldur ikki nøkrum frá, fyrr enn vikuna fyri hon fór avstað.

Er IVF enn eitt tabuevni í Føroyum?

–Tað er enn tabu at tosa um barnloysi og um IVF í Føroyum. Eg haldi ikki, at tað er tí, at fólk føla, at tey ikki kunnu tosa um tað, men tað er sárt og eymt og fer innum privatlívið. Føroyingar eru ógvuliga privatir og verja onkursvegna sítt privata lív. Eg skilji tað ikki ordiliga sjálv, tí eg eri so opin av lyndi - og eg havi eisini ferð eftir ferð upplivað, at tá eg eri opin, so verða onnur eisini opin. Eg verði tó eitt sindur kedd, tá onnur fortelja mær, at tey ikki hava torað at sagt nøkrum, hvat tey stríðast við, sigur Rúna.

Stuðul og forstáilsi
Rúna greiðir frá, at hon øll hesi árini, hon hevur stríðst við barnloysi og IVF, hevur fingið ómetaliga góðan stuðul frá familju, vinum og starvsfeløgum. Í veruleikanum betri stuðul, enn hon hevði væntað.

–Eg hugsaði ofta, at eg vildi ikki tyngja familju og vinir við mínum trupulleikum, men jú, tey vilja stuðla. Tí tá onkur, tú elskar, hevur tað ringt, vilt tú jú vera har, stuðla og hjálpa. Kanska helt eg, at fólk vóru eitt sindur líkasæl við smálutirnar í okkara lívi. Men tað vóru tey ikki. Als ikki. Eg eri ómetaliga glað og takksom fyri stuðul bæði í orðum og gerðum.

Hvørjum vart tú ovfarin av í tilgongdini? 

Eg eri ovfarin av, hvussu mong fólk í ymiskum aldri stríðast við barnloysi. Tað kunnu vera so ymiskar orsøkir eisini: onkuntíð er tað konan, onkuntíð er tað maðurin og onkuntíð er orsøkin, at tvey ikki eru kompatibul, hóast einki er galið við teimum hvørt sær.